Parafia w Żębocinie należy do najstarszych na ziemi krakowskiej. Według tradycji kościół istniał tu już w 1050 roku, gdyż według niektórych hipotez Stanisław ze Szczepanowa miał być jej proboszczem, a miejscowe legendy zapisane w kronice parafialnej powstały zapewne w nawiązaniu do konfliktu bpa Stanisława ze Szczepanowa z królem Bolesławem Śmiałym i towarzyszących im społecznych emocji.
Historia w cieniu św. Stanisława
Kościół stał już na pewno w Żębocinie w poł. XIII w. Są w nim ze czcią przechowywane relikwie Stanisława ze Szczepanowa. Kościół zbudowany na wzgórzu, jest gotycki, murowany, jednonawowy, o kwadratowym prezbiterium i szerszej prostokątnej nawie. Badania potwierdziły, że stanowił część warowni królewskiej – dostęp doń był możliwy tylko z jednej strony – a zatem w sposób naturalny został zbudowany na sposób przypominający warownię. Podczas prac archeologicznych pod kościołem odkryto piwnicę średniowieczną.
W 1326 r. parafia żębocińska należała do dekanatu pleszewskiego. W 1475 r. Długosz wymienia „Zamboczin” z kościołem i parafią, która pobiera dziesięcinę w pobliskiej Kowali. W 1595 r. Żębocin znalazł się w dekanacie proszowickim. Wizytacja biskupia z końca XVI w. odnotowuje murowany kościół parafialny pw. św. Stanisława i św. Małgorzaty. Świątynię remontowano i przebudowano pomiędzy 1757 a 1783 r., z tego okresu pochodzi obecna fasada, barokowy hełm wieży oraz wystrój wnętrza kościoła.
W swej długiej historii kościół był kilkakrotnie przebudowywany, ale we fragmentach pozostał nietknięty – część budulca pochodzi z XIII wieku.
Kościół był konsekrowany 14 grudnia 1614 r. przez biskupa krakowskiego Waleriana Łubieńskiego. Obok kościoła znajduje się dzwonnica barokowa w tzw. typie włoskim, z 1776 r. Kościół jest otoczony drzewostanem lip, niektóre przypuszczalnie posadzono w końcu XVIII w.
Wnętrze bogate w zabytki
Ołtarz główny, dwa boczne i ambona – późnobarokowe z II poł. XVIII w. Główny przedstawia św. Małgorzatę, współpatronkę kościoła oraz scenę Ukrzyżowania. W ołtarzach bocznych znajdują się obrazy Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Stanisława, patrona kościoła. Zachowane wota świadczą o dawnych tradycjach szczególnego kultu tych obrazów.
Wyposażenie kościoła jest w ogólności bardzo bogate, stanowią je m.in. gotycka figura św. Anny Samotrzeciej z około 1380 r., drzwi gotyckie w kruchcie z XV w. , figura Matki Bożej Bolesnej, prawdopodobnie ze szkoły Wita Stwosza, kobierzec sułtana tureckiego z bitwy pod Wiedniem, krucyfiks gotycki z końca XV w., chrzcielnica z XVI w., obrazy z wizerunkami świętych z XVI-XVIII w., monstrancje i kielichy barokowe, ornaty z XVII/XVIII w.
Czy wiesz, że…
Wg jednej z hipotez – św. Stanisław ze Szczepanowa miał być proboszczem w Żębocinie i właśnie tutaj mógł się rozpocząć jego konflikt z Bolesławem Śmiałym, gdyż to niewierne żony miejscowych wielmożów i wojów miał król pokarać.
Ks. Stanisław Podolski, proboszcz w Żębocinie, w 1889 r. zostawił następującą pisemną informację: „Podanie niesie, że reszta pnia przechowywana w izdebce, zwanej Małgorzaty izdebką – jest z drzewa, które miał własną swą ręką sadzić ks. Stanisław Szczepanowski, Biskup i Męczennik. Drzewa tego w dawnych czasach używano jako lekarstwa przeciw febrze”.
Ks. Jan Wiśniewski w swojej monografii z 1917 r. („Dekanat Miechowski”, s. 285) pisze m.in.: „Jest tradycja, że kościół tutejszy powstał w 1050 roku, że św. Stanisław był przy nim proboszczem, że sadził przy nim lipy”.
Mur otaczający kościół (pierwotnie i cmentarz przykościelny, zlikwidowany w II poł. XIX wieku) – o charakterze obronnym z XIII w., przebudowany w XVIII w., później częściowo rozebrany dla udostępnienia budowli.
źródło: Diecezja Kielecka